یادگیری زبان و تکلم یکی از جنبه‌های مهم رشد شناختی و اجتماعی کودکان است که به آنها امکان می‌دهد با محیط اطراف خود ارتباط برقرار کنند و مهارت‌های اجتماعی و فکری خود را توسعه دهند. این فرآیند از همان بدو تولد شروع می‌شود و تا دوران بلوغ و بزرگسالی به تکامل می‌رسد. تکامل زبان شامل مراحل مختلفی از جمله تولید صداهای ابتدایی، یادگیری کلمات و ساختارهای گرامری، و تغییرات فیزیکی سیستم صوتی است. در این مقاله، تمامی جنبه‌های مرتبط با رشد زبان و تکلم نوزادان و کودکان تا دوران بلوغ را بررسی کرده و نقش عوامل ژنتیکی، محیطی و اجتماعی را تحلیل می‌کنیم.
۱- تحقیقات درباره زبان نوزادان:
تحقیقات نشان می‌دهد که نوزادان از همان ابتدا به صداها و الگوهای زبانی حساس هستند و این توانایی به آنها کمک می‌کند تا به مرور زمان زبان مادری خود را یاد بگیرند. مهم‌ترین یافته‌های تحقیقات در این زمینه عبارتند از:
• نوزادان قادر به تمایز اصوات زبان‌های مختلف در ماه‌های اولیه زندگی هستند.
• توانایی یادگیری زبان در دوره‌های حساس اولیه زندگی بیشتر است و تعاملات اجتماعی در تسریع این یادگیری نقش دارند.
• والدین با صحبت‌کردن مکرر و استفاده از واژگان گسترده می‌توانند یادگیری زبان کودک را بهبود دهند.
۲- مراحل طبیعی تکلم نوزادان:
مسیر تکامل زبان نوزادان به مراحل مشخصی تقسیم می‌شود که هر کدام از این مراحل نشان‌دهنده تکامل تدریجی مهارت‌های زبانی است:
۲.۱- مرحله گریه (تولد تا ۲ ماهگی):
• نوزادان از طریق گریه نیازهای خود را ابراز می‌کنند. گریه نوعی ارتباط ابتدایی با محیط است.
۲.۲- مرحله غان و غون (۲ تا ۶ ماهگی):
• در این مرحله نوزادان شروع به تولید صداهای بی‌معنی مانند “آه” و “اوه” می‌کنند. این صداها اولین تلاش‌های کودک برای استفاده از حنجره و عضلات دهان است.
۲.۳- مرحله تکرار اصوات (۶ تا ۹ ماهگی):
• نوزادان شروع به تکرار صداهای ساده و ترکیب‌های صوتی مثل «بابا» و «مامان» می‌کنند. این تکرار‌ها به آنها در توسعه مهارت‌های صوتی کمک می‌کند.
۲.۴- مرحله آغاز تکلم (۹ تا ۱۲ ماهگی):
• کودکان اولین کلمات معنی‌دار خود را بیان می‌کنند. این کلمات معمولاً شامل نام والدین یا اشیاء ساده هستند.
۲.۵- افزایش واژگان و ساخت جملات (۱ تا ۳ سالگی):
• واژگان کودک به‌سرعت افزایش می‌یابد و او شروع به ترکیب کلمات و ساخت جملات ساده می‌کند.
۲.۶- تکامل گرامر و مکالمات پیچیده‌تر (۳ تا ۵ سالگی):
• در این مرحله، کودکان قادر به ساخت جملات کامل‌تر و پیچیده‌تر می‌شوند و مکالمات معناداری با دیگران برقرار می‌کنند.
۳- تفاوت‌های جنسیتی در تکلم:
۳.۱- تفاوت‌های اولیه بین دختران و پسران:
• تحقیقات نشان می‌دهد که دختران معمولاً زودتر از پسران شروع به تکلم می‌کنند و در مراحل اولیه، یادگیری واژگان و گرامر در آنها سریع‌تر است.
۳.۲- نقش هورمون‌ها و مغز:
• عوامل ژنتیکی و هورمونی ممکن است در تفاوت‌های اولیه تکلم میان دختران و پسران نقش داشته باشد، اما این تفاوت‌ها معمولاً در سنین بالاتر از بین می‌رود.
۴- سیستم صوتی و تغییرات آن تا دوران بلوغ:
۴.۱- سیستم صوتی در دوران کودکی:
• سیستم صوتی کودکان شامل حنجره، تارهای صوتی، زبان و لب‌ها است. در دوران کودکی، حنجره و تارهای صوتی کوچک‌تر هستند، به همین دلیل صدای کودکان زیر و تیز است.
۴.۲- تغییرات در دوران بلوغ:
• در دوران بلوغ، به‌ویژه در پسران، حنجره رشد می‌کند و تارهای صوتی ضخیم‌تر و بلندتر می‌شوند که باعث بم‌تر شدن صدا می‌گردد. این تغییرات به دلیل افزایش هورمون‌های جنسی مانند تستوسترون رخ می‌دهد.
۵-علت تغییر صدا در دوران بلوغ:
۵.۱- نقش هورمون‌ها:
• تغییرات صدا در دوران بلوغ به دلیل افزایش هورمون‌های جنسی است. تستوسترون در پسران باعث رشد حنجره و ضخیم شدن تارهای صوتی می‌شود که نتیجه آن بم‌تر شدن صدا است.
۵.۲- تغییرات فیزیکی:
• حنجره بزرگ‌تر و تارهای صوتی طولانی‌تر، باعث کاهش فرکانس تولید صدا و تغییرات آشکار در صدای پسران نسبت به دختران می‌شود. دختران نیز تغییرات صدایی دارند اما به مراتب کمتر است.
۶- نقش محیط و تعاملات اجتماعی در یادگیری زبان:
۶.۱- اهمیت تعاملات اجتماعی:
• محیطی که کودک در آن رشد می‌کند و تعاملات اجتماعی با والدین، دوستان و اطرافیان تأثیر زیادی در یادگیری زبان دارد.
• کودکانی که در محیط‌های محرک زبانی مانند خانواده‌های پرگفتگو و کتابخوان رشد می‌کنند، سریع‌تر زبان یاد می‌گیرند.
۶.۲- تأثیر والدین و مراقبان:
• والدینی که با فرزندان خود به‌طور مکرر صحبت می‌کنند و از واژگان گسترده‌ای استفاده می‌کنند، باعث تقویت مهارت‌های زبانی کودکان می‌شوند.
۷- نقش موسیقی و اصوات غیرکلامی در تکامل زبان:
۷.۱- تأثیر موسیقی بر یادگیری زبان:
• شنیدن موسیقی می‌تواند به تقویت توانایی‌های زبانی کودکان کمک کند. الگوهای ریتمیک و تن صدای موسیقی به کودکان کمک می‌کند تا الگوهای صوتی زبان را بهتر درک کنند.
۷.۲- ارتباط بین موسیقی و تمایز اصوات:
• کودکانی که در معرض موسیقی هستند، توانایی بهتری در تمایز و تشخیص اصوات مختلف دارند که این مهارت‌ها به یادگیری زبان کمک می‌کند.
۸- یادگیری چند زبان همزمان:
۸.۱- قابلیت یادگیری چندین زبان:
• کودکان در سال‌های اولیه زندگی توانایی یادگیری چندین زبان به‌طور همزمان را دارند. تحقیقات نشان داده که کودکانی که در محیط‌های چندزبانه رشد می‌کنند، قادر به تفکیک زبان‌ها از یکدیگر هستند و می‌توانند هر زبان را به درستی با افراد مختلف استفاده کنند.
۸.۲- تأثیر یادگیری چند زبان بر رشد زبانی:
• اگرچه ممکن است در ابتدا یادگیری چند زبان باعث شود که واژگان هر زبان کمی کندتر پیش رود، اما در درازمدت این کودکان توانایی زبانی و شناختی پیشرفته‌تری دارند.
۹- تأخیر در تکلم کودکان:
۹.۱- دلایل تأخیر در تکلم:
• برخی کودکان ممکن است به دلایل مختلفی مانند مشکلات شنوایی، اختلالات تکاملی یا عوامل محیطی دچار تأخیر در تکلم شوند.
۹-۲- نقش گفتاردرمانی:
• در مواردی که تأخیر تکلم مشاهده می‌شود، مراجعه به گفتاردرمانگران و متخصصان زبان‌شناسی می‌تواند به شناسایی مشکلات و ارائه راهکارهای مناسب کمک کند.
