بازی چوگان از نزدیک ۶۰۰ سال قبل از میلاد در ایران شکل گرفت و در زمان هخامنشیان بازی می‌شده‌است. چوگان به هنگام کشور گشایی داریوش اول در هند، در آن سرزمین رواج یافت. همچنین در دوره ساسانیان بخشی از فرهنگ بازی‌های این دوره بوده‌است.
پس از اسلام تازیان بازی چوگان را از ایرانیان آموختند و آن را «صولجان» نامیدند. رودکی نخستین شاعری است که پس از اسلام از چوگان گفتگو می‌کند و فردوسی نیز فراوان از آن نام می‌برد. فردوسی قصهٔ چوگان بازی سیاوش و افراسیاب را به نظم درمی‌آورد و در جای دیگری می‌گوید:
همه کودکان را به چوگان فرست بیارای گوی و به میدان فرست
سعدی، حافظ، ناصرخسرو رودکی و مولانا هم به چوگان اشاره کرده‌اند.
قدیمی‌ترین شعر فارسی در مورد بازی چوگان
فردوسی، شاعر بزرگ ایرانی در شاهنامه به بازی چوگان اشاره کرده است. در بخش‌هایی از شاهنامه، بازی چوگان به عنوان یکی از سرگرمی‌های محبوب شاهان و پهلوانان ایرانی ذکر شده است:
«چو چوگان به میدان همی تاختند سر پهلوانان برافراختند»
این اشعار نشان‌دهنده محبوبیت و اهمیت چوگان در فرهنگ ایران باستان است.
مغولان پس از حمله به ایران و در زمانی که با فرهنگ و هنر ایران آشنا می‌شوند چوگان بازی را نیز یادگرفته و در سراسر امپراطوری وسیع خود رواج می‌دهند. می‌توان گفت که گرایش کشورهای شرق آسیا به چوگان به همین دلیل است. از این دوره به‌عنوان جدّی‌ترین برهه خروج چوگان از ایران یاد می‌شود.
چوگان به عنوان یکی از سرگرمی‌های مهم شاهان، اشراف و نخبگان ایرانی در دوره‌های مختلف تاریخ، به‌ویژه در دوران ساسانیان و صفویه بسیار محبوب بود. این بازی نه‌تنها یک ورزش بود، بلکه به عنوان نمادی از شجاعت، مهارت و قدرت جسمانی در میان جنگجویان و فرماندهان ایرانی شناخته می‌شد.
چوگان در کشورهای مختلف
با گذشت زمان، چوگان از ایران به کشورهای دیگر مانند هند، چین، و بریتانیا راه یافت. بریتانیایی‌ها در قرن ۱۹ میلادی این بازی را در هند کشف کردند و آن را به اروپا بردند. امروزه چوگان در کشورهایی مانند آرژانتین، بریتانیا، آمریکا و پاکستان به عنوان یک ورزش حرفه‌ای محبوب است. در این کشورها، مسابقات بزرگ چوگان برگزار می‌شود و تیم‌های حرفه‌ای با یکدیگر رقابت می‌کنند.
آرژانتین به یکی از مهم‌ترین مراکز چوگان در جهان تبدیل شده و دارای تیم‌های بین‌المللی بسیار موفق است. بریتانیا نیز به لطف ارتباط تاریخی‌اش با هند و امپراتوری بریتانیا، چوگان را به عنوان یکی از ورزش‌های سلطنتی و اشرافی حفظ کرده است.
چوگان در بین ایرانیان
در تاریخ ایران، چوگان نه‌تنها یک بازی برای اشراف و درباریان بود، بلکه به‌عنوان یک نماد فرهنگی در میان اقشار مختلف مردم نیز شناخته می‌شد. با این حال، دسترسی به این بازی برای طبقات پایین جامعه محدودتر بود و بیشتر به عنوان یک ورزش سلطنتی و برای اشراف و نخبگان اجتماعی انجام می‌شد. چوگان در دربارهای ساسانی و صفوی، یکی از تفریحات اصلی شاهان و درباریان بود و به عنوان نمادی از مهارت و قدرت به شمار می‌رفت.
بازی چوگان؛ ورزش اشراف یا همگانی؟
اگرچه چوگان در ابتدا توسط اشراف و طبقات بالای جامعه بازی می‌شد، اما به مرور زمان در بخش‌هایی از ایران و مناطق دیگر به عنوان یک ورزش عمومی محبوب شد. با این حال، در بسیاری از دوره‌های تاریخی، این بازی به دلیل امکانات و ابزار خاصی که نیاز داشت (مانند اسب و تجهیزات چوگان)، بیشتر در دسترس اشراف و نخبگان بود تا اقشار پایین جامعه.
ثبت جهانی چوگان
جمهوری آذربایجان در ۱۲ آذر ماه ۱۳۹۲ خورشیدی تصمیم داشت چوگان را در یونسکو به نام خود ثبت کند اما درخواستش در هشتمین نشست کمیته میراث یونسکو در باکو پذیرفته نشد و تنها این کشور توانست بازی محلی قره باغ را به عنوان چوگان آذربایجانی ثبت کند.
*ایران چوگان را در میراث جهانی در یونسکو به نام خود ثبت کرده‌است.
نتیجه‌گیری: چوگان به عنوان یکی از کهن‌ترین ورزش‌های دنیا، جایگاه ویژه‌ای در تاریخ و فرهنگ ایران داشته است. این بازی در میان شاهان و اشراف محبوبیت زیادی داشته و امروزه نیز در کشورهای مختلف جهان به‌عنوان یک ورزش حرفه‌ای ادامه دارد.
